Büyük Hasandağı (3253 m), Küçükhasan dağı (3069 m) ve Kurt Tepe (2976 m)’den çeşitli evrelerle çıkarak uzun mesafeler kat eden, değişik jeokimyasal bileşimde ürünler vermiş çift zirveli bir stratovolkan olup gelişimi 3 evreye ayrılmaktadır.
1. Evre, 492 bin yıl önce genellikle orta şiddette patlamalar sırasında püsküren volkanik döküntülerin birikmesiyle oluşan küçük, dik kenarlı cüruf konileri ile başlar. En yaşlı cüruf konisi Mahmutlu köyü ile Kitreli köyleri arasında yer alan Boztepe cüruf konisidir.
2. Evre, 473- 311 bin yılları arasında yoğun patlamalı aktivitelerin meydana geldiği ve büyük alanları kaplayan piroklastik kayaçların oluştuğu evredir. Altunhisar, Keçikalesi ve Kitreli’de yoğun olarak gözlenmekte olup Altunhisar Bayatönü yeraltı şehri bu evrede oluşmuş kayaçlar içerisinde açılmıştır.
3. Evre, 92 bin yıl önce başlayıp yaklaşık 8 bin yıl önce tamamlanmıştır. Büyük Hasandağ, Kurt Tepe ile Küçük Hasandağ volkanından çıkan lav akıntıları bu evrede oluşmuştur. Hasandağı volkanizması için en genç yaş olarak tespit edilen 8 bin yıl, bu genç patlamanın Çatal Höyük ’deki bir patlamayı tasvir ettiği varsayılan duvar resmine karşılık gelmektedir. Hasandağı’nın püskürmesini gören Çatalhöyük insanları, dağın püskürmesini bir boğaya benzetmişler ve “to” kelimesini kullanmışlardır. Tarihsel kayıtlara göre Toros dağlarının ismi buradan gelmektedir.
Sekiz bin yıldır herhangi bir patlamanın olmamasına karşın Dünya Volkanoloji Birliği, Hasan dağını aktif bir volkan olarak kabul etmektedir. Çünkü jeoloji literatürüne göre son on bin yıl içerisinde faaliyet gösteren volkanlar aktif volkan olarak kabul edilmektedir.
Ülkemiz genelinde MTA Genel Müdürlüğü verilerine göre 10 adet aktif volkan olduğu bilinmektedir. 1855 yılında Tendürek te meydana gelen patlama ülkemizdeki en genç patlama olarak bilinmektedir. Aktif olarak tanımlanan yanardağlarda patlamalar olmaksızın meydana gelen gaz çıkışları ve buhar çıkışları gözlenmesi normal jeolojik gelişmelerdir. Hasandağı civarında gözlenen buhar ve gaz çıkışları, volkan zirvesinde bulunan fümerol aktiviteleri, Hasandağının uyumakta olan bir volkan olduğunu ortaya koymaktadır.
Hasandağı volkanizmasının tektonik ve volkonik açıdan, hem jeodezik hem de fiziksel sensörlerle izlenmesi amacını taşıyan ve halen çalışmaları devam eden bir Proje kapsamında Aksaray Üniversitesi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Mersin Üniversitesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, MTA Genel Müdürlüğü, Aksaray AFAD Müdürlüğü ve Niğde AFAD Müdürlüğü ortak çalışmalar yürütmektedir.
Bu tür çok disiplinli projelerle volkanlarda detaylı bir şekilde gözlem yaptığınızda, volkanizma kaynaklı depremlerini ölçtüğünüzde, krater ağzındaki gaz çıkışlarına baktığınızda erken uyarı vermemiz mümkün olabilmektedir.
Bu bağlamda aktif volkanlarda yeşil, sarı, turuncu ve kırmızı olmak üzere 4 tane erken uyarı sistemi vardır: Kırmızı uyarı 24 saat içinde, Turuncu birkaç gün içinde, sarı birkaç hafta içinde faaliyete geçecek bir volkanı karakterize eder. Yeşiller ise henüz insanlar için bir tehlike olmadığını gösterir. Örneğin Hasandağı aktif olmasına karşın yeşil uyarıya sahiptir.
Bu uyarılar yeşilden sarıya ve turuncuya döndüğü zaman yerleşim yerlerindeki insanlar mevcut planlara göre bölgeden uzaklaştırılır. Volkanik faaliyet geçtikten sonra volkanizmanın karakterine ve sonuçlarına bağlı olarak insanlar, tekrar evlerine geri dönebilirler.
Gözlemlerin sürekli yapılması, bölge halkının önceden eğitilmesi ve erken uyarı sistemlerinin sağlıklı çalışması durumunda volkanik patlamalar insanlar için büyük bir tehlike olmaktan çıkmaktadır.
Sonuç itibarı ile akıl ve bilim kullanılarak uyanık olmak, korkulu rüya görmekten daha iyidir.